۱۴۰۳ سه شنبه ۱۷ مهر

کودکان دیجیتالی در تقابل با رسانه ها

به گزارش شبکه خبری ICTPRESS، فهیمه فصیحی «پژوهشگر» در این مقاله آورده است: این افزایش سرعت با رشد چشم گیر صنعت به واسطه انقلاب صنعتی آغاز و با ورود رایانه و فضای مجازی[1]، چندین برابر شد. 
بسیاری از کارهایی که در گذشته انجام آنها نیاز به زمان زیادی داشت، اکنون به راحتی و در کوتاه ترین زمان انجام می گیرد. امروزه زیر سایه صنعت و تکنولوژی، خصوصأ تکنولوژی های دیجیتال، زندگی معنای دیگری پیدا کرده است و پیشرفت چشم گیر تکنولوژی دیجیتال، بخشی از زندگی ما و کودکانمان را تحت تاثیر خود قرار داده است؛ تا جایی که مارک پِرِنسکي[2]، نويسنده و طراح بازيهاي رايانه اي، کودکان و نوجوانان امروز را فرزندان ديجيتال مي نامد. 
آنها در دنياي ديجيتال متولد شده و رسانه ها سراسر زندگيشان را احاطه کرده اند. راديو، تلويزيون، فيلم ها، بازي هاي ويدئويي و رایانه ای، تلفن هاي همراه و شبكه های كامپيوتري نقش محوري را در زندگي روزانه كودكان ما گرفته اند و رسانه ها آثار بالقوه عميق، مثبت و منفي بر روي توسعه شناختي، اجتماعي و رفتاري كودكان نشان می دهند.
با فراگیر شدن استفاده از ابزارهای ارتباطی، چالش بزرگی که بسیاری از والدین با آن روبرو هستند، نحوه ورود فرزندانشان به دنیای دیجیتال است. 
از آنجایی كه رسانه هاي ديجيتال عضو جديد خانواده هاي ما شده است، كمتر خانواده اي را ميتوان يافت كه رايانه نداشته باشد؛ هرکدام از ما دست كم يك گوشي تلفن همراه داريم و یا اكثر كودكان و نوجوانان ساعتها پاي بازيهاي رايانه اي مي نشينند. 
بنابراین با گسترش كاربردهاي اين فناوريهاي جديد، امكان پرهيز و دوري از آنها  هم ديگر وجود ندارد.
شايد تعداد كمي از والدين، از انواع رسانه ها و فن آوری های دیجیتال و كاركِرد آن ها در زندگي روزمره آشنايي و آگاهي داشته باشند، اما بسياري از كاربران كودك و نوجوان نسبت به فن آوري اطلاعات روز، از والدين يا حتي از معلمان خود نيز آگاهتر هستند و با توجه به ذهن پویا و فعالی که دارند در اسرع وقت با آنها ارتباط برقرار کرده و آنها را وارد زندگي خويش مي كنند. 
آنها در حقيقت در زندگي خود، جامعه اي را تجربه مي كنند كه فن آوري اطلاعات در تمامي جوانب آن رسوخ كرده است. اينجاست كه اهميت شناخت والدين و مربيان كودك و نوجوان نسبت به دنياي رسانه ها، به خصوص رسانه های دیجیتال اهمیتی درخور می یابد.
در مورد کودکان می توان گفت نقش فناوری بیش از همه پررنگ بوده است. امکان حضور در رسانه برای کودکان با عمومی شدن گوشی های هوشمند و رسانه های اجتماعی تبدیل به یک دغدغه برای آنها شده است. 
این ابزار رسانه ای اکنون در دست کودکان قرار گرفته و آنها را قادر ساخته به راحتی محتوای رسانه ای تولید کنند. 
در پی به وجود آمدن این امکان تازه، کودکان به تقلید از جماعت بزرگسال یا کشف خودجوش خودشان از امکانات نشر بر اینترنت، داشتن فضای رسانه ای را نه یک امکان بلکه یک نیاز خواهند دید. به زبان صریح تر، مسأله ارتباط رسانه ای برای کودکان امروز، دیگر نه یک امکان بلکه تبدیل به یک دغدغه شده است؛ دغدغه ای که با شکل گیری گروههای مجازی کودکان، به زودی یک جماعت رسانه ای را هم تشکیل خواهد داد.
رسانه، از همان ابتدا كه عموميت يافت، كاركِرد آموزشي خود را نيز به نمايش گذاشت. از انتقال تجربه و آموزشهاي عمومي گرفته تا بالاترين سطح آموزشي علمي كه در عصر حاضر با مقوله رسانه هاي آموزشي روبرو هستيم. 
در اين حوزه، رسانه ها به طور خاص رويكرد آموزشي داشته و مي كوشند مفاهيم علمي و كاربردي را به منظور ارتقاء سطح دانش، مهارت، بينش و نگرش مخاطب به ويژه كودكان انتقال دهند. 
با گسترش نظام آموزشی و رسانه های جمعی و به خصوص پدیده جدید قرن، رسانه های فرامدرن و فراارتباط، دگرگونی هایی در این عرصه به وجود آورده اند که رویکردی نو را می طلبد. 
از سالهاي پيشين كه مجلات علمي آموزشي و كتابهاي درسي به عنوان شاخص ترين اين نوع رسانه ها بود، تا عصر حاضر كه رسانه هاي تركيبي، آموزشي از رايج ترين محصولات رسانه اي براي كودكان محسوب مي شود. همچنین شبكه هاي تلويزيوني آموزشي، شبكه هاي مستند علمي، شبكه هاي خبري علمي وآموزشي، سي دي و دي وي دي هاي آموزشي و علمي، مجلات و کتاب های علمي آموزشي ، در شمار بارزترين مصاديق اين حوزه هستند. 
همه اين مصاديق تلاش مي كنند كه آثار مثبت آموزشي براي مخاطب به دنبال داشته باشند؛ بنابراین ميزان اثربخشي هر يك از اين رسانه ها، به عوامل متعددي، از جمله ميزان توجه به ذائقه و ويژگيهاي كودكان وابسته است. هرچه اين توجه بيشتر باشد، كشش، جذابيت و در نهایت اثربخشي آن بيشتر خواهد بود.
همانطور که می دانیم وسايل ارتباط جمعي مهمترين شاخصه جامعه مدرن به شمار ميرود و همچون پنجره ای رو به دنیاست و در این میان، تلويزيون نسبت به ساير رسانه ها برجسته تر به نظر ميرسد. اين امر آنجا تحقق مي يابد كه كودكان به عنوان متقاضيان جدي برنامه هاي تلويزيون مطرح اند. 
امروزه تلويزيون در بيشتر خانه ها به يكي از اعضاي خانواده بدل شده است. كودكان نه فقط به كلمات، حالات چهره و حركات انسانهاي واقعي اطراف خود واكنش نشان مي دهند بلكه از شخصيتهاي صحنه نمايش نيز تأثير مي پذيرند. تلويزيون از طريق انتقال مجموعه وسيعي از اطلاعات و احساسات به كودكان، می تواند تأثير فوق العاده اي بر رشد و تعالي فكري و یا بالعکس تأثیرات مخرب و همچنین فرهنگ غالب بر آنها داشته باشد.
و اما اینترنت؛ شبكه اي است كه درآن اطلاعات براي رسيدن به اهداف مختلف، گاه مفيد وگاه مضر، مورد استفاده قرار مي گيرد. اين شبكه از يك جنبه مي تواند به عنوان منبعي از اطلاعات جهت ارتقاء سطح آموزش افراد تلقي شود و از جنبه ای ديگر مي تواند به عنوان وسيله اي جهت دستيابي به اطلاعات مضرو مسائل آسيب زا تلقي شود. در اين شرايط كاربران كودك و نوجوان آسيب پذيرترين قشر كاربران به شمار مي آيند. 
در زندگي روزمره و حقيقي، بيشتر والدين به طور معمول از اين كه فرزندان خود درطي روز با چه كساني معاشرت مي كنند باخبر هستند، اما در دنياي مجازي كه هم اكنون بيشتر اوقات فرزندان را به خود اختصاص داده است، والدین به يك تماشاگر تبديل شده اند و ممکن است از آسيبهاي بالقوه آن هيچ گونه اطلاعي نداشته باشند.
همانطور که می دانیم در بسياري از جوامع، سن خاصي را براي کارهایی كه مختص بزرگسالان است نظير رانندگي تعريف كرده اند، اما هنوز هيچ جامعه اي نتوانسته است كه سن خاصي را براي ايمن نگاه داشتن كاربران كودك و نوجوان در فضاي اينترنت تعريف و يا اینکه تدابيري را براي والدين اتخاذ كند تا از اين طريق نسبت به بروز نوعي امنيت براي كاربران کودک و نوجوان در اين فضا اقدام كنند.
البته نبايد اينترنت را به عنوان تنها وسيله ارتباطي تلقي كرد كه مي تواند تهديدات بالقوه اي را براي كودكان و نوجوانان دربر داشته باشد. در سالهاي اخير، استفاده از تلفن همراه به شدت در ميان مردم افزايش يافته است، به طوريكه كودكان و نوجوانان مي توانند به راحتي با استفاده از بلوتوث تلفن همراه خود، به تبادل فيلم و موسيقي بپردازند و یا با استفاده از سرويس هايي نظير وايمكس در هر مكان و در هر زماني وارد شبكه اينترنت شوند. اين مسئله هشداري است براي والدين كه فرزندان آنها دور از نظارت آنها نيز مي توانند به اطلاعات زيان بار دسترسي پيدا كنند.
رسانه ها آثار محسوس و قابل توجهي بر مخاطبان خود دارند و كودكان در اين بين در معرض تهديدات و تأثيرات منفي بيشتري هستند. رسانه هاي ديداري و شنيداري به مراتب بيشتر از ديگر رسانه ها مي توانند اثرگذار باشند. 
اينترنت با ويژگي هاي خاص خود توانسته جمع تمام ويژگيهاي رسانه هاي ديگر را در خود داشته باشد و از طرفي كشش بيشتري در بين مخاطبان به ويژه كودكان و نوجوانان ايجاد كرده است. به همين دليل مي تواند علي رغم فرصتهاي بالقوه اي كه دارد، تهديد جدي عصر حاضر براي كودكان و نوجوانان باشد.
 تأثير رسانه ها و تهديدات آنها براي كودكان، يك مساله جهاني شده است و براي حلّ آن و كاهش آثار منفي رسانه ها تمهيدات جهاني انديشيده شده است. 
كميته حقوق كودكان در اين راستا برنامه هاي پيشگيرانه و كنترلي جهاني طراحي كرده و از همه كشورها خواسته است كه براي تحقق و اجراي آن بكوشند. نتيجه بررسي ها نيز نشان داده كه مديريت رسانه ها در حوزه كودك و كاهش آثار منفي آن نيازمند اراده عمومي است و لازم است كه همه نهادهاي متولي در سطح محلي، ملي و بين المللي در اين زمينه همگام شوند. 
در این میان خانواده می تواند نقش بسیار مهمی را ایفا کند. توسعه سواد رسانه اي و فراگير کردن آن در بين والدين و به ويژه مخاطبان جامعه هدف، مي تواند در كاهش آثار منفي برخی از رسانه ها تأثیر بسزایی داشته باشد. 
تبديل تهديدات اين قبيل رسانه به فرصت و بهره جستن از آن براي توسعه فرهنگ عمومي و دانش فردي و اجتماعي نيز، از ديگر عوامل مؤثر بر كاهش خطرات و تهديدات رسانه ها مي تواند باشد.
به هر حال رسانه ها در همه جا حضور دارند و روز به روز با پیشرفت تکنولوژی امکان دسترسی به آنها ساده تر و آسان تر می شود. تلویزیون، اینترنت، رایانه و بازیهای ویدئویی و رایانه ای همگی در مرکز توجه کودکان ما هستند و امروزه کودکان ساعات زیادی را در هر روز به رسانه های سرگرم کننده از قبیل تلویزیون، رایانه، تلفن همراه و دیگر ابزارهای الکترونیک اختصاص می دهند. بنابراین برای انتخاب رسانه های مفید و موثر توسط کودکان، والدین باید رسانه های مورد استفاده آنان را رصد کنند.  

 

 ............................. 
[1] - فضای مجازی یا فضای سایبر در معنا به مجموعه‌هایی از ارتباطات درونی انسان‌ها از طریق کامپیوتر و وسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می شود.
[2]- Prenesky 

نظرات : 0

ثبت نظر

40769